Fantastik Geleceğin Peşinde

O, 21’inci yüzyıla damgasını vuran bir mucit ve girişimci… SpaceX şirketiyle Mars’a seyahat düşümüzü canlandıran, Tesla Motors şirketiyle elektrikli araçlarla insanlığın çevre dostu, devrimci ürünlere imza atabileceğini kanıtlayan bir dahi… Küçük yaşlardan itibaren “insanlığa fayda sağlama” ilkesiyle yola çıkan ve bugün 45 yaşında olan Elon Musk’ın hayat hikayesi, Ashlee Vance tarafından “Elon Musk: Tesla, SpaceX, and the Quest for a Fantastic Future” (Elon Musk: Tesla, SpaceX ve Fantastik Bir Gelecek Arayışı) adlı kitapta anlatıldı. İşte Silikon Vadisi’nin en cüretkâr ve en gizemli girişimcisi Elon Musk’ın hikayesi…

Kamuoyu Elon Musk ismini ilk defa 1984’te yazmış olduğu bir bilgisayar oyunu aracılığıyla duydu. Elon Musk 1971’de Güney Afrika Cumhuriyeti’nin Pretoria şehrinde doğdu. Musk daha 14 yaşında yaşadığı bir varoluşsal kriz sonrası kendisine fazlasıyla mantıklı bir amaç edinmişti bile; “İnsanlığın toplu aydınlanması için çalışmak.” İçine kapanık bir karakter olan Musk, daha o zamanlarda hep içinde bulunduğu ortamdan kurtulmanın hayalini kuruyordu. Bunu da Amerika’ya giderek yapabileceğini düşünüyordu. Diğer çocuklardan daha zeki olan Musk, bazı zamanlar dış dünyayla tüm ilişkisini kesiyordu. Doktorlar onun sağır olduğundan şüphelendi ama olan aslında Musk’ın tamamen bir konuya konsantre olmasıydı. Eşi benzeri olmayan bir görsel hafızası vardı. Diğer çocuklardan farklı olan ve bu nedenle sık sık dışlanan Musk, kendini okumaya verdi. Günde 10 saat durmadan okuduğu bile oluyordu. 10 yaşında ilk kez bilgisayarla tanıştı. Babasını ikna ederek bir Commodore sahibi oldu. Okuldaki dersler ise ona hiç ilginç gelmiyordu. Elon Musk’ın Güney Afrika’yı terk etme hayali, annesi Kanada vatandaşlığına hak kazandığında gerçekleşti. Kanada’daki ilk yılını çiftçilikten odunculuğa birçok basit iş yaparak geçiren Musk, sonunda 1989’da Montreal’deki Queen’s Üniversitesi’ne girdi. Musk elektrikli arabalar üretme hayali kurmaya da burada başladı. Üniversitede lisede olduğundan daha iyi ve hırslı bir öğrenciydi. İşletme okuyordu. 1992’de Pensilvanya Üniversitesi’nden bir burs kazandı. Musk burada fizik işletme çift anadal eğitime başladı ve kendisi gibi arkadaşlar da edindi. Pensilvanya Üniversitesi’nde uzun zamandır ilgi alanlarından biri olan güneş enerjisi konusunda kendini geliştirme fırsatı buldu. 1994’te bu konuda bir araştırma raporu yazdı. Bu rapor güneş enerjisinin kullanımının hızla artacağını ve teknolojisinin gelişeceğini tahmin ediyordu.

”Musk’ın, Steve Jobs’ın pazarlama dehasına ve Bill Gates’in insan kaynaklarını kullanma yeteneğine sahip olduğu söyleniyor.”

MUSK İÇİN BAŞARININ 6 ALTIN KURALI

1. STATÜKOYU REDDET
Elon Musk iki yerleşik sektörü (uzay ve otomotiv) yaptığı yeniliklerle salladı ve bu sektörleri temelden değiştirdi. Herkes bataryaların çok pahalıya mal olduğunu söylüyordu ama Musk dışarıdan almak yerine bataryaları kendisi üreterek çok daha ucuza mal etti.

2. BAŞARISIZLIKTAN KORKMA
Elon Musk PayPal’ı sattıktan sonra kazandığı 165 milyon doların hepsini SpaceX ve Tesla’ya yatırdı. Şirketleri yaşatmak için elindekinin hepsini riske atmaktan kaçınmadı.

3. İNSANLARI ELEŞTİRİ İÇİN TEŞVİK ET
Elon Musk Tesla ürünleri hakkında konuştuğu herkesten ona ürünün nesini sevdiklerini değil, nesini sevmediklerini anlatmalarını istedi. Böylece ürünü en mükemmel hale getireceğini umuyordu.

4. ODAĞINI KAYBETME
Musk en gerekli konulara odaklanıp gereksiz problemlerde zaman kaybetmemeye inanıyor. Tüm odağını piyasaya çıkaracağı ürünleri en mükemmel hale getirmeye yöneltiyor.

5. KAYBETMENİN DE MÜMKÜN OLDUĞUNU BİL
Musk SpaceX’i kurduğunda elinde sadece sınırlı miktarda zaman ve para olduğunun farkındaydı. O nedenle şirket kurulduğunda eğer 100 milyon dolar harcandıktan sonra hala uzaya bir roket gönderememiş olurlarsa şirketi kapatmayı planlıyordu.

6. BÜYÜK PROBLEMLERİ ÇÖZMEYE ÇALIŞ
Elon Musk’ın hedefi hiçbir zaman çok para kazanmak olmadı. Aksine kendisine sorduğu soru “İnsanlığın geleceğini en çok riske atacak sorunlar nedir?” oldu. Amacı kendisinin değil insanlığın sorunlarını çözmekti.

İLK START UP
Elon Musk üniversiteden mezun olduktan sonra ilk önce Stanford Üniversitesi’nin fizik doktorası programına başladı ama kısa zamanda bu fikirden vazgeçti. 1994 yılının yaz aylarını iki ayrı Silikon Vadisi teknoloji şirketinde aynı anda staj yaparak geçirdi. İlk gerçek iş fikri de aklına bu stajlar sırasında geldi. 1995’te kardeşi Kimbal’la beraber şirketleri sanal dünyaya sokmak için bir şirket kurmaya karar verdiler, adını da Zip2 koydular. 1995’te internetin ne kadar önemli olduğunu kavrayabilmiş olan bir küçük işletme yoktu. Elon ve Kimbal restoranlar, butikler, kuaförler ve benzeri işletmeleri kendilerini internet kullanıcılarına tanıtmalarının önemi konusunda ikna etmeyi umuyordu. Zip2 de bu şirketleri internetten aranabilir bir şekilde endeksleyecek ve harita programlarına bağlayacaktı. Musk kardeşler işe Palo Alto’da ufacık bir stüdyo dairede başladı. Elon Musk gerekli bilgisayar programının hemen hepsini kendi yazdı. Kimbal da daha sempatik kardeş olarak satış yapmaya çalışıyordu. Babalarından bu işi kurmak için 28 bin dolar borç almışlardı ama para ilk aylarda bitti ve Musk kardeşler ofiste yaşamaya başladı.

PAYPAL DARBESİ
1996 yılında şirket büyük bir değişim geçirdi. Mohr Davidow adındaki girişim sermayesi şirketi Zip2’ye 3 milyon dolarlık bir yatırım yapmaya karar verdi. Bu yatırım sayesinde Zip2 iş odağını gazeteleri internet dünyasına taşımaya değiştirdi. Gazetelere satış yapma stratejisi çok başarılı olmuştu. 1999’da bilgisayar üreticisi Compaq, Zip2’yu satın almak için 307 milyon dolar önerdi. Bu satın alma sonucunda Elon 22, Kimbal da 15 milyon doların sahibi oldu. Zip2’nun satışı Elon Musk’a yeni tür bir özgüven vermişti. Musk çok parası olan ama verimsiz bir şekilde yönetilen bir sektör aradı ve bankacılıkta karar kıldı. Bir internet bankası kurmayı planladı. Zip2’nun Compaq’a satıldığı kamuoyuna açıklandıktan bir ay sonra da X.com’u kurdu. X.com bankacılık lisansı aldı ve Barclays Bankası ile ortaklık kurdu. X.com radikal bankacılık ürünleri sunuyordu. İşe başladıktan birkaç ay sonra 200 bin müşteriye ulaşılmıştı bile… Ancak piyasaya Continuity adında bir şirket girdi. PayPal adını verdikleri bir sanal ödeme sistemi ürününe sahiptiler. İki şirket bir süre kıyasıya bir rekabetin içine girdi ancak 2000 yılında birleşmeye karar verdiler. Birleşme sonrasında Musk hariç diğer tüm çalışanlar PayPal markasında birleşilmesi kararını verdi. Bu sürecin sonunda da Elon Musk Silikon Vadisi tarihinin en acımasız darbelerinden biri sonucu CEO’luk görevini bırakmak zorunda kaldı. Elon Musk balayındayken diğer X.com yöneticileri yönetim kuruluna Musk’a güvenmediklerini belirten bir mektup yolladı. Musk CEO’luk görevinden ayrıldı ve yerine Peter Thiel getirildi. Sonunda 2002 Haziran’ında Ebay 1,5 milyar dolar ödeyerek PayPal’ı satın aldı. Musk’ın bu işten kazancı vergi sonrası 180 milyon dolardı.

SPACEX MUSK’IN TA KENDİSİ 

DEVRİMCİ HEDEFLER
SpaceX uzay endüstrisini tamamen değiştiren şirket oldu. Musk üretim süreçlerindeki devrimlerinin uzay yolculuğunu çok daha az masraflı hale getirmesini hedeflemişti. En önemli projesi de uzaya gitmek için kullanılan roketleri çöpe atmak yerine tekrar kullanmaktı. Önümüzdeki birkaç yılda SpaceX rakiplerinin yüzde 10’u kadar masrafla onlarla aynı işleri yapmayı hedefliyor.

MUSK TARİKATI
Zip2, PayPal, Tesla, SolarCity bu şirketlerin hepsi Musk’ın izdüşümleri. SpaceX ise Musk’ın ta kendisi. Şirketin başarısı da başarısızlığı da direkt Musk’tan kaynaklanıyor. Bunun bir nedeni Musk’ın delice detaycılığı… Diğer bir nedeni de SpaceX’in Elon Musk tarikatının ana merkezi olması.

SERT PATRON
Çalışanları Musk’tan hem çok korkuyor hem onu çok seviyor. Musk’ın zorluk derecesi çok yüksek isteklerini çalışanların gerçekleştirebilmesinin tek sebebi şirketlerinin büyük hedefleri. Mesela Musk, Güneş Sistemi’ni fethetmek istiyor ve eğer siz de bunu isteyen bir mühendisseniz çalışabileceğiniz tek şirket SpaceX. SpaceX’de en yüksek notlu mezunlar işe alınıyor ama asıl hedef liderlik özelliği olan mühendisler bulabilmek.

”UCUZ MALİYETLİ ROKET SpaceX’i rakiplerinden farklı ve üstün kılan, üretebileceği her malzemeyi kendisinin üretmesi.”

UZAY MACERASI
Elon Musk, PayPal’deki işini kaybettikten sonra uzaya gitmek gibi çocukluk fantezilerini daha fazla düşünür olmuştu. Uzay teknolojilerine yakın olabilmek adına Silikon Vadisi’nden Los Angeles’a taşındı. Musk önceleri uzaya ciddi bir amatör gibi yaklaştı ve uzay teknolojileri hakkında olabildiğince çok şey öğrenmeye çalıştı. Ancak uzay hakkında daha çok şey öğrendikçe insanlığın uzaya gitmesini daha da önemli buluyordu. Kamuoyunun uzaya gitme hevesini ve geleceğe dair umudunu kaybettiğini düşünüyordu. Ticari bir uzay şirketi kurmaya karar verdi. Space Exploration Technologies (SpaceX) şirketi 2002 Haziran’ında Los Angeles’ta kuruldu.

Musk SpaceX’in ilk uzay aracının adının Falcon 1 olacağını ve 2003 yılında hazır olacağını ilan etti. Bu neredeyse akıldışı bir iddiaydı. Musk SpaceX’te genç, hırslı ve çok iyi eğitimli bir takım kurdu. Ancak elektronikten havacılık teknolojisine çözülmesi gereken bir sürü sorun vardı. Gerekli roket motorunun hazır olduğuna ikna olduktan sonra Marshall Adaları’nda birçok başarısız roket ateşlemesi denemesi yapıldı. 2007 Mart’ında şirket hala uzaya başarılı bir şekilde bir roket gönderememişti. İşler beklenenden çok daha yavaş ve çok daha zor ilerliyordu.

TAMAMEN ELEKTRİKLİ
Elon Musk 2003 yılında Tesla Motors adında bir otomotiv şirketi kurmuş olan Martin Eberhard ve Marc Tarpenning ile tanıştı. Eberhard ve Tarpenning daha önce beraber çalışmış oldukları projede lityum pil teknolojisinin ne kadar ilerlediğini görmüş ve elektrikli pille çalışan bir araba üretmeyi kafalarına koymuştu. Ortaklar ABD’nin Ortadoğu’da girmiş olduğu savaşlardan siyasi olarak çok rahatsızdı ve ülkelerinin petrole olan bağımlılığını azaltmanın yollarını düşünüyordu. Şirket adını 20’nci yüzyılın ilk yarısında yaşamış olan ünlü mucit Nikola Tesla’dan almıştı. Musk, Tesla’dan ve kurucu ekipten çok etkilendi ve Tesla’ya 6,5 milyon dolarlık bir yatırım yaptı. Bu yatırım Musk’ı Tesla’nın en büyük hissedarı ve yönetim kurulu başkanı haline getirdi. Tesla Silikon Vadisi’nde kurulmuş bir teknoloji şirketi gibi yapılandı, hızla zeki, yetenekli ve başarıya aç mühendisleri şirket bünyesine katmaya başladı. Üzerinde çalışılmaya başlanan ilk model Roadster’dı. Musk arabanın üretiminin her noktasıyla yakından ilgileniyordu. 2006 yılında ilk Roadster prototipi üretildi. Ayrıca aralarında Google’ın kurucusu Sergey Brin’in de olduğu bir grup yatırımcı Tesla’ya 40 milyon dolarlık bir yatırım daha yapmaya karar verdi. Bu başarıların sonucunda Elon Musk Roadster prototipini kamuoyuna açıklamaya karar verdi. Basın toplantısında Roadster’ın fiyatının 90 bin dolar olduğu da açıklandı.

Tesla bu başarılı lansmandan sonra konsantrasyonunu Roadster modelinin AR-GE’sine yöneltti. Bu süreçte şirketi en çok zorlayan faktör ekipman ve hammadde maliyetleriydi. Tesla, Elon Musk’ın liderliğinde insan kaynakları masraflarını kontrol altında tutmayı başarmıştı ancak diğer masraflar adeta bir korku filmi görünümündeydi. Bu durumu derinlemesine araştıran Elon Musk üretilecek her Roadster’ın 200 bin dolara mal olacağını öğrenince küplere bindi. Martin Eberhard’ın CEO’luk görevine son verdi. Bu süreçte Elon Musk masrafları kısmayı hedeflerinin en üstüne koydu. Tüm bu çalışmalar sürerken 2008 finansal krizi oldu. Tesla krize mali açıdan çok zayıf bir şekilde yakalanmıştı ve yeni fon bulmak çok zordu.

ELEKTRİKLİ ARABANIN İNTİKAMI

DEVRİMCİ
Tesla 29 Haziran 2010’da halka arz edildi ve hisse fiyatı halka arz edildiği gün yüzde 41 yükseldi. 2012 yılında da Tesla 4 kapılı Model S isimli arabayı seri olarak üretmeye başladı. Model S tek şarjla 300 milden fazla gidebiliyor ve 0’dan 60 mile 4,2 saniyede hızlanabiliyordu. Benzinli arabaların aksine sadece 12 tane hareket eden aksamı vardı. Geleneksel arabalardan yüzde 60 daha fazla verimliydi. Arabanın pazarlanma metodu da devrim gibiydi. Araba galerilerinden değil Apple Store’ları andıran Tesla mağazalarından veya Tesla web sitesinden satın alınıyordu.

ÖNCÜ
Geleneksel otomotiv üreticileri başlarda Model S’i geçici bir moda olarak gördü. Ancak araba ödül üzerine ödül almaya başlayınca bu rahatlık yerini paniğe bıraktı. Elon Musk sadece en iyi elektrikli arabayı üretmekle kalmamış en iyi arabayıda üretmeye başarmıştı ve ABD’de hala muhteşem makinelerin üretilebildiğinin kanıtı olmuştu. 2013 Mayıs’ında Tesla büyük bir şey daha başardı, tüm Wall Street analistlerini şaşırtarak ilk kez bir çeyrekte kâra geçtiğini duyurdu.

ACI VE KURTULUŞ
Her şey Elon Musk için iyi gidiyor gibiydi. Ancak Musk’ın şirketlerinin mali durumu pek iyi değildi. Musk Tesla ve SpaceX’e 200 milyon dolar yatırmıştı ve daha ortada bir ürün yoktu. Silikon Vadisi Musk’ın mali durumunun kötüleştiğini fark etti ve bu konuda basında yazılar çıkmaya başladı. 2008’e girilirken işler daha da kötüleşti. Roadster’ın AR-GE’sine sıfırdan başlamak gerekti. SpaceX ise hala başarılı bir roket ateşlemesi gerçekleştirememişti. Musk para bulmak için sahip olduğu malları satmaya başladı.

28 Eylül 2008 tarihinde Falcon 1 roketi birçok başarısız denemeden sonra başarıyla atmosfere ulaştı. Bu büyük bir başarıydı ancak SpaceX’in mali durumu Musk’ın bu başarıyı uzun süre kutlamasına imkân vermiyordu. Falcon 9 adı verilen yeni roketin ve Dragon ismindeki kapsül projesinin geliştirilmesi gerekiyordu. Bu projelerin 1 milyar dolara mal olacağı söyleniyordu ama SpaceX’in bu işi çok daha ucuza halletmesi gerekiyordu. Durum o kadar kötüydü ki Elon Musk elindeki paranın ya SpaceX’e ya da Tesla’ya yeteceğini ve bir şirketi feda etmesi gerektiğini düşünüyordu. 23 Aralık 2008’de kimsenin beklemediği iyi haber geldi. NASA SpaceX’i tedarikçi olarak atamıştı ve şirkete uzay istasyonuna gerçekleştireceği 12 uçuş karşılığında 1,6 milyar dolar ödeyecekti. Musk haberi duyunca gözyaşlarına boğuldu, şirketleri kurtulmuştu.