Evreka anları

Apple’ın kurucusu Steve Jobs ya da WhatsApp’ın yaratıcısı Jan Koum, dünyayı sarsan bu fikirleri nasıl buldu? Amerikan sivil toplum kuruluşu Funders and Founders’a göre girişimciler, “evreka” anlarını günlük hayatta yakalıyor. Türkiye’de de başarılı girişimciler, iş fikirlerinin ilk akıllarına düştüğü zamanı çok net hatırlıyor. Örneğin BuldumBuldum.com’un kurucusu Güçlü Gökozan, ikiz kız kardeşine hediye ararken zorlandığı için işe girişti. Mobilike’ı yaratan Volkan Biçer ve Şekip Can Gökalp de iş çıkışı bir kafede otururken iş fikrini buldular.

Elçin Cirik
[email protected]

Girişimciler, dünyayı değiştiren fikirleri nasıl buluyor? Bu yanıtı, sadece girişimci olmaya soyunanlar değil herkes merak ediyor. ABD San Francisco merkezli sivil toplum kuruluşu Funders and Founders da sektörlerinde devrim yaratan fikirlerin yaratıcılarının fikirleri nasıl bulduklarına kafa yordu. Funders and Founders’a göre eğer Steve Jobs, Sara Blakely veya Brian Chesky gibiyseniz “evreka” zamanları sizi günlük hayatta zaten buluyor. Örneğin Microsoft’un kurucusu Bill Gates için ürünü üretmeden satabileceğini keşfettiğini an, tam bir “evreka” anı. Aynı şekilde GoPro’nun kurucusu Nick Woodman da sörf yaparken fotoğraflarını çekmek isteyince daha sağlam bir macera kamerası yarattı. Sonuçta pazarda bu ihtiyacını karşılayacak bir ürün bulamamıştı.

Bugün dünyada 192 ülkede 800 binden fazla üyesi olan internet sitesi airbnb, kurucusu Brian Chesky’nin biraz para kazanma amacıyla kendi şişme yatağını kiralamasıyla başladı. 2014’ün Şubat ayında Facebook’un 19 milyar dolara satın aldığı WhatsApp’ın kurucusunun başta çok basit bir fikri vardı: Jan Koum’un Ukrayna’daki babasını arayacak parası yoktu ve bugün tüm dünyanın kullandığı bu uygulamayı yazdı. Biz de Türkiye’nin başarılı girişimcilerine “evreka” anlarını sorduk, işe dönüşen fikirlerinin hikayelerini dinledik.

İŞ GİRİŞİMCİNİN “O” ANI
Yeni iş fikirleri, çoğunlukla girişimcilerin kendi ya da çevresi için oluşan ihtiyaçları giderme, işleri kolaylaştırma arayışıyla doğuyor. BuldumBuldum.com’un kurucusu Güçlü Gökozan için de böyle oldu. Gökozan, iş fikrini bulduğu anı şöyle anlatıyor:

“21. yaş günümde ikiz kız kardeşime ilginç hediye bulamamanın sıkıntısını yaşadım. İş fikri, maddi bakımdan değerli ama ilginç olmayan hediyelerin artık çok etkili olmadığını anladığım anda gelişti. Türkiye’ye bu tür ürünleri getirmeye karar vererek çalışmalara başladım.” Mobilya ev ve dekorasyon yapı marketi Evidea’nın kurucusu Timur Tandoğar da “Üniversiteden sonra işimde satın alma süreçlerini gözlemledim ve bunların bir platform üzerinde yapılmasının iyi fikir olacağını düşünmeye başladım. Böylelikle şimdiki işimizin ilk hali olan Malzemem.com projesi doğmuş oldu” diyor. Erkekpaketi’nin kurucusu Ersin Mete Ertürk de tamamen kendi ihtiyacını karşılamak üzere bu işe girdiğini belirtiyor. Ertürk, ilginç öyküsünü şöyle paylaşıyor: “Bir akşam eve geldiğimde çekmecemi açtım. İçindekilere gözüm takıldı ve eskimiş, yıpranmış çoraplar, boxer’lar, tişörtler hoşuma gitmedi. Benim yerime bu alışverişi, çoğu erkeğinki gibi eşim hallediyordu. İlk kıvılcım işte bundan iki yıl önce o gece oluştu.”

“VAKİT KAYBETMELERİNE İZİN VEREMEZDİM”
BURÇ TANIR
PRISYNC CEO’SU
SOHBETTE ÇIKTI Yürüttüğümüz bir projeyi sonlandırma kararı verdiğimiz 2013 yılı başlarında Türkiye’de e-ticaret oldukça önemli bir pazar haline gelmişti. Rocket Internet şirketinde çalışan, e-ticareti oldukça iyi bilen arkadaşlarımla bir öğlen yemeği yiyorduk ve onların manuel rakip takibi yaptığını ve buna çokça vakit ayırdığını duydum. Buna daha fazla izin veremezdim. Bu sohbetlerde aşina olduğum teknolojilerin bir araya getirildiğinde aslında bu ihtiyacı otomatik çözebilen bir yazılım geliştirilebileceğini fark ettim.

ANINDA ANLAŞMA En büyük şansım, iş fikrimi bulduğum an karşımda potansiyel müşteriler olmasıydı. Yani e-ticaret şirketlerinde çalışan arkadaşlarım vardı. Fikri, yapılabilirliğini ilk onlarla tartıştım ve aslında o anda ilk anlaşmalarımı yaptım denebilir. 4 ay gibi bir sürede basit de olsa çalışan bir yazılım ortaya çıkardık ve her şeyiyle hazır dört dörtlük bir yazılım gibi tanıtımını yapmaya başladık. Önemli danışmanlık şirketlerinden biri yazılımımızı kullanmak istediğini belirtti ve beklemediğimiz şekilde ilk müşterimiz bu şirket oldu.

BEBEKLERDEN İLHAM
Annelutfen.com’un kurucusu Roys Güreli, girişim fikrini Stanford’da MBA yaparken ‘Kadınlar için ne yapabiliriz’ diye düşünürken bulduğunu açıklıyor. Güreli, “İki Türk arkadaşımla üniversitenin kütüphanesindeki toplantı odasında çay içerken iş fikrine karar verdik. Fikri bulduğumuzda hepimiz çok heyecanlandık. 6 ay boyunca Annelutfen.com’un iş planını hazırladık.” “Aslında yaratıcı işlerde ‘buldum’ dediğiniz an birkaç dakikalık bir süreç olmuyor. Mutlaka üzerinde detaylı olarak çalışıyorsunuz” diyen E-bebek’in kurucusu ve genel müdürü Halil Erdoğmuş, iş fikrini 2000 yılında Superonline’da “Superbebek” isimli bir siteden ilham aldığını anlatıyor. Ardından gelen süreci şöyle özetliyor: “4 ayda Bebek.com’u hayata geçirdik. Ama 2000’de kriz sebebiyle reklam planlamaları kesildi, biz de e-ticarete yöneldik. Şu anda Türkiye’de 39 fiziki mağazası olan bir e-ticaret sitesi olarak çalışıyoruz. Bizi biz yapan mağazamız oldu, fiziki mağazamızla bize güven arttı.” Lidyana.com’un kurucusu Hakan Baş da Erdoğmuş gibi “Fikir bir anda içimize doğmadı” diyor. Baş, “O dönemde Türkiye’de moda e-ticareti, indirim siteleri üzerinden yapılıyordu. Biz sezon ürünlerini sezon fiyatından satan bir platform kurmaya karar verdik. İlk etapta sadece takı kategorisiyle başladık, çünkü ciddi rekabete ilk başta giremezdik” diyor.

BEYİN FIRTINASINDA BULDULAR
Pek çok girişim aynı alanda çalışan yakın arkadaşların beyin fırtınalarında hayat buluyor. Bunun bir örneği de İdemama.com. Sitenin ortakları Rahşan Tan ve Leslie Kandiyoti Mori, uzmanlık alanları olan marka iletişimindeki boşluğu görerek harekete geçiyor. “Reklam ajanslarında çalıştığımız yıllarda Türkiye’de büyük reklam verenlerin pazarın sadece yüzde 1’ini oluşturduğunu ve kalan yüzde 99’un profesyonel iletişim hizmeti alamadığını gözlemledik. Bu potansiyel dikkatimizi çekti” diyen Tan ve Mori, “Dünyada yükselen bir trend olan ‘bir kişiye yaptırabileceğin bir işi kalabalığa yaptırmak’ yöntemiyle KOBİ’lere ulaşılabilir fiyatlara, profesyonel tasarım hizmeti sunabileceğimizi gördük. Bugün 5 binden fazla profesyonel tasarımcıyla binlerce KOBİ’ye farklı konularda tasarım hizmeti sunuyoruz” diyor.

Mobilike’ı yaratan Volkan Biçer ve Şekip Can Gökalp de iş çıkışında bir kafede otururken girişim fikrini oluşturduklarını dile getiriyor. İki ortak, Mobilike’ın kurulma sürecini şöyle anlatıyor: “Her gün iş çıkışı oturup konuşuyorduk. iPhone’un ilk çıktığı zamanlardı ve internetteki içerik dünyasının mobile doğru gideceğini öngörüyorduk. Biz de farklı dikeylerde mobil uygulamalar geliştirmeye başladık. Sonra bir mobil reklam ağı kurmaya karar verdik. Çalıştığımız şirketlerden ayrılıp Mobilike’ı kurmamız 3-4 ay sürdü.”

İLHAM KAYNAKLARI
Girişimciler, iş fikirlerini ya işlerini kolaylaştırmak ya da ihtiyaçlarını karşılamak adına günlük hayatta buluyor.

“FİKRİ SOKAKTA GEZERKEN BULDUK”
CAN TURANLI
SOPSY KURUCUSU
HEYECANLANDIK 4 yıl önce kurduğum şirketimi yeni satmıştım. Galata’da 2 arkadaşımla buluştum, yemekte birçok fikir konuştuk. Asıl yemekten sonra sokakta gezerken iş fikri ortaya çıktı. Galata’da bir sürü tasarımcı dükkanını görünce, “Acaba bunları internete taşıyıp pazar yeri kurabilir miyiz” diye konuşmaya başladık. Önce oldukça heyecanlandık, sonra “İyi de nasıl ikna edeceğiz” sorusuyla heyecanımız biraz azaldı. Bana sorarsanız para ve güzel fikir bulmak hep en kolayı… Zor olan başlamak ve başladığını bitirmek diye düşünüyorum.

TRUVA ATIMIZ OLDU “En iyisi gidip tasarımcılarla konuşalım” dedik ve fark ettik ki tasarımcıların bir pazar yerinden önce kendilerine ait bir e-ticaret sitesine ihtiyaçları var. Bunun üzerine işte bir ışık yandı. Önce bir altyapı kuralım, herkes kendi sitesini, kendi adıyla, kendi alan adıyla kolayca kursun istedik. Bu altyapı bizim Truva Atı’mız oldu. 3 ay sonra Sopsy’yi kurduk, 6 ayda binlerce kişi Sopsy ile kendi e-ticaret sitesini açtı. Ardından isteyenlerin ürünlerini anında pazar yerimiz olan Zet.com’a taşıdık. 8 ay sonra Zet’i açtığımızda sitede 200 dükkan ve 20 bin civarı ürün vardı.

“E-ÖĞRENİME HEP İLGİ DUYUYORDUM”
CAN GÜRSES
SINAV UZMANI KURUCU ORTAĞI
GATES’İN RAPORUNDAN Bill Gates ve eşi Melinda Gates’in yönettiği Gates Foundation’ın düzenlediği raporun 2010’daki versiyonu, birçok konunun yanı sıra elektronik ortamda eğitim konusunu ele almıştı. Raporda da belirtildiği gibi çağdaş bir e-öğrenim çözümü, mobil ve bilişsel öğrenmeye uyumluluk gibi özelliklere sahip olmalıydı. Ortağım ise kurumsal danışmanlık, yatırım ve strateji konularında deneyim sahibiydi. Çağdaş e-öğrenim öğelerini içerisinde barındıran bir uygulama ve platform oluşturma fikri de buradan doğdu.

SÜREÇ SONUNDA OLUŞTU Sınav Uzmanı aslında bir anda ortaya çıkan bir fikir olarak gelişmedi. Girişimcilikte, fikir aşaması ve uygulama aşaması arasında birçok değişiklik gerçekleşiyor. Sınav Uzmanı da zamanla evrimleşerek bu versiyonuna geldi ki bundan sonrasında da evrimleşmeye devam edecek. Eğitim ve e-öğrenme sektörünün içinden geldiğim için bu sektörün ihtiyaçlarını iyi bildiğimi ve son kullanıcıyı iyi anladığımızı düşünüyorum. İş fikrinin yaratım süreci boyunca esnekliğin ve yeniliklere açık olmanın önemli olduğuna inanıyorum.

HOBİ OLARAK BAŞLADILAR
Bazen hobi olarak görülen ya da başlayan fikirler bile yeni girişimlerin oluşmasını sağlıyor. Örneğin KızlarSoruyor.com Kurucu Ortağı Tolga Tanrıseven, kadın ve erkeklerin iletişim sorununun üzerinden bir girişim yarattı. Tanrıseven, “2007’de bir arkadaşımla dışarı çıktığımızda erkeklerin ve kızların birbirleriyle iletişim kurmakta ne kadar zorluk çektiğini fark ettim. Her iki tarafta da kullanılan üslup hoşa gitmediği için reddedilmeler fazla oluyor. Bunu çözmenin en kolay yolunun karşı tarafa danışmak ve tavsiyesini almak olduğuna inandım. Ertesi gün GirlsAskGuys ve GuysAskGirls domainlerini satın alıp kodu yazmaya başladım. 2 ay sonra ilk versiyon hazırdı. Site sıfır pazarlama bütçesiyle büyüdü” diyor. Bir hobiden başlayan bir diğer girişim hikayesi de PratikChef. “PratikChef ’i 3 kardeş kurduk, güzel yemek ortak noktamızdı” diyen sitenin kurucularından Ayhan Çobanoğlu, ilgi alanının nasıl iş fikrine dönüştüğünü şöyle paylaşıyor: “Yemek her zaman popüler konu. Buna karşın doğru malzemeler bulunamadığından bu yemekler çoğu zaman yapılamıyor. İnsanların evde televizyonda veya restoranlarda gördüğü güzel yemekleri kolayca yapabilmeleri fikri aslında projemizi hareketlendirdi.”

DOĞRU GÖZLEMİN GÜCÜ
Girişimciler, bulundukları ortamda doğru gözlem yapıp buradaki potansiyele göre harekete geçebilen kişiler oluyor. “Güneydoğu’da askerliğimi yaparken kadınların dudak ve yüzlerindeki tüyleri gizlemek için peçe benzeri bir örtüyle kapandıklarını gözlemledim” diyen Biota Genel Müdürü Cihat Dündar, bunun tüm kadınların sorunu olacağını öngörerek bunu bir fırsata çevirme kararı aldığını ifade ediyor. İşin kurulma hikayesini de şöyle anlatıyor: “Askerlik sonrası kendime sadece bir tartı ve iki ısıtıcıdan oluşan minik bir laboratuvar kurdum. Bitkisel tüy azaltıcı formül üzerinde gece gündüz çalışmaya başladım. Formüllerimi ilk ailem ve yakınlarımla paylaştım. Bu araştırma 3 ay sürdü. Sonuç mükemmel çıktı, 3 yıl sadece bu krem üzerinde yoğunlaştım.”

2001’e kadar hobi olarak kuyumculukla ilgilenen Altın Çarşı Kurucusu ve Yönetim Kurulu Başkanı Vedat Taylan, bu alanda tanıştığı bazı üreticilerin kendisinden bilgi teknolojileri konusunda destek istemesiyle üretici ve kuyumcuları özel bir yazılımla buluşturan bir ticaret platformunu hayata geçirmeye karar verdi. Taylan, “2006’da Mustafa Evren Yarmur’la sektörün anlayabileceği ortak bir dille bir yazılım oluşturduk, üreticilerin kullanımına sunduk. 2011’de ise Altın Çarşı’nın tüm unsurlarını hizmete açmaya karar verdim” diye konuşuyor.