En cazip opsiyon

Yemeksepeti güzel bir örnek oldu. Satış sonrası 27 milyon dolar çalışanlara dağıtıldı. Insider’dan Tvin’e, Yolcu360’tan Picus’a kadar hızlı büyüyen pek çok start up Yemeksepeti’nin izinden giderek hisse opsiyon planı hazırlıyor. Aslında yetenekleri elde tutmak için yüksek maaş yerine hisse vermek iyi bir plan.

Bu hem çalışan bağlılığını hem motivasyonu artırıyor. Yatırımcı gözünde ise avantaj sağlayıp yatırım almayı kolaylaştırıyor.

American Management Association’ın araştırmasına göre işten ayrılan bir personelin şirkete maliyeti, bir yıllık brüt ücretinin yüzde 50’si ile 150’si arasında değişiyor.

Hisse opsiyonlarıysa yetenekleri elde tutmak ve potansiyel çalışanlara ulaşabilmek için en önemli araçlardan biri. Çalışana yüksek ücret paketi sunamayan start up’lar için pek çok avantaj sağlıyor. En önemlisi çalışan bağlılığı ve motivasyonunu artırıp şirket değerini yükseltiyor.

Hisse opsiyonlarıyla dünyada binlerce çalışanın milyoner olduğunu belirten REM People CEO’su Bülent Peker, “Bazı yetenekli çalışanlar için hisse opsiyonu büyük bir cazibeye dönüşebiliyor” diyor. Uzun vadeli hisse opsiyon planının uygulandığı Amazon’da da maaştan çok hisse çalışanları motive ediyor.

Yemeksepeti’nin satışı sonrasında şirketin kurucularından Nevzat Aydın’ın 27 milyon doları çalışanlarına dağıtmasının yarattığı pozitif etki de büyüme aşamasındaki pek çok girişimin hisse opsiyon planları üzerinde çalışmasına neden oluyor.

Galata Business Angels Yönetici Direktörü Ata Uzunhasan, “Her bir start up çalışanı, çalıştıkları girişim exit ettiğinde Yemeksepeti’nde olduğu gibi exit’ten pay alma hayalini kuruyor” diyor.

AVANTAJI FAZLA

Opsiyon sisteminin en önemli avantajı, yetenekleri çekmeyi ve elde tutmayı kolaylaştırması. Büyük şirketler yetenekleri çekmek için dolgun ücret paketlerinden yararlanırken start up’lar bu açığı çalışanlara hisse opsiyonu vererek kapatıyor. İyi bir opsiyon paketi işe alımlarda ibreyi start up’lardan yana çevirebiliyor.

Yolcu360 CEO’su Umut Yıldırım, kuruluş aşamasında kalifiye insan kaynağını start up’a kazandırmakta zorlanan girişimcilerin hisse opsiyonu vererek bunu aştığını belirtiyor. Opsiyon sistemi sayesinde yeteneklerin daha büyük şirketler yerine girişimleri tercih etmesini sağladığını belirten Twin İnsan ve Kültür Direktörü Çağlar İşçioğlu, bunun ikinci avantajının çalışan bağlılığını artırması olduğunu söylüyor.

Sistemin 3’üncü avantajı, risk alma kabiliyeti yüksek, girişimci gibi düşünen kişileri start up’lara dahil etmesi. İşçioğlu, “Belirsizlik ortamında karar alıp bunları uygulayabilen cesur çalışanlar girişimin büyümesi için kritik” diyor.

Opsiyon sisteminin profesyonellerin girişimci gibi davranmasını sağladığını belirten Ekmob Kurucusu ve CEO’su Sunay Şener, “Çalışanlar bu sayede daha motive ve üretken; aidiyet hisleri artıyor” diye konuşuyor.

Hisse opsiyonlarının start up’lar açısından avantajı ise nakit ikramiye yerine opsiyon verdikleri için sermayelerini harcamayıp elde tutmaları oluyor. Liberro’nun kurucusu, start up mentoru Bülent Yılmaz, start up’ların opsiyon sistemi sayesinde sermayelerini maaş ödemeleriyle tüketmeden şirketlerinin ilerlemesi için kullanabildiklerini söylüyor.

NASIL ÇALIŞIYOR?

Opsiyon sisteminde start up’lardaki yetenekli çalışanlar, maaş paketinin yanında belli süre çalıştıkça nakit bonus yerine şirketin hissesini almaya hak kazanıyor.

Yetenekli çalışanlara hisse opsiyonu vermek isteyen start up’ların en başta vesting (hak ediş) koşullarını tanımladığını anlatan Keiretsu Forum Türkiye Genel Müdürü Duygu Eren, “Koşullar gerçekleştiğinde personele opsiyon hakkı olarak hisse veriliyor” diyor.

Hisse devri için birinci yaklaşımın şirket hisse havuzu oluşturulması olduğunu söyleyen Eren, hisse havuzunun payının ise yüzde 25’e kadar çıkabildiğini belirtiyor.

Bülent Yılmaz, start up’larda genelde yüzde 1015 arası hissenin opsiyon havuzu için ayrıldığını belirterek daha sonra bu havuzdan, şirkete dahil edilen kritik yetenekler için 3-4 yıllık periyotlar için yüzde 1-5 arasında değişen oranda opsiyon hedefi konulduğunu söylüyor.

Yılmaz, “Çalışan kendisi için konulan performans hedeflerini tutturdukça her yılın sonunda hak ettiği oranda hisse alıyor” diyor. Klasik prim modelinin yanında, çalışanlara “yetenek havuzu” adı altında verilen hisselerin girişimlere değer katan yetenekleri elde tutmak için kullanıldığını dile getiren Galata Business Angels Yönetici Direktörü Ata Uzunhasan, “Bu hisseler, ilk günden değil hak ediş bazlı olarak sunuluyor. Yetenek, bir girişimde vakit geçirdikçe daha fazla hisse kazanıyor. Şirketten ayrılanlar hisselerinin bir kısmını iade de edebiliyor” diye konuşuyor.

HİSSE HAVUZU

Önde gelen yatırımcı ve girişimciler, uygulanacak hisse opsiyon modelinin girişimin ilk gününden planlanmasını ve kime ne kadar hisse verileceğinin pazarlığa bırakılmamasını öneriyor. Aksi durumda şirket içi ve çalışanlar arası çatışmalar kaçınılmaz oluyor.

Bu nedenle start up’larda en önemli konu “option pool” (hisse havuzu) denen şirketin zaman içinde işe aldığı kritik çalışanları için ayırdığı hisseleri belirlemek.

Picus Security Kurucu Ortağı ve CTO’su Volkan Ertürk, ilk çalışanları şirkete çekmek ve içeride tutmak için girişimci ve yatırımcılara, şirketin 3-5 yıl içinde yüzde 20 hisseyi çalışanlara vereceği bir plan üzerinden hareket etmesini öneriyor.

Yatırım uzmanı Ann Bilyew ise çalışanlar için oluşturulacak opsiyon havuzu için yüzde 20 pay ayrılmasını tavsiye ediyor. Bu yıl opsiyon sistemine geçtiklerini ve tüm çalışanlar için yüzde 5 hisse havuzu oluşturduklarını belirten Yolcu360 CEO’su Umut Yıldırım, “Her yıl yüzde 1 olmak üzere 5 yılın sonunda yüzde 5 oranında hissenin dağıtımını gerçekleştirmeyi planlıyoruz” diye konuşuyor.

Yıldırım, 4 yıl öncesinde şirkette halka arz ya da exit gibi bir satış olması durumunda yüzde 5 hisse payını tüm çalışanlara dağıtmayı planladığını söylüyor.

Hisse opsiyonunda ideal yöntemin tüm çalışanları sisteme dahil etmek olduğunu belirten Yıldırım, şöyle konuşuyor: “Tüm çalışanlara verilecek hisse opsiyonlarıyla ekipleri hikayenin bir parçası, bir yaratıcısı konumuna getirmek mümkün. Bu sayede çalışanı hikaye okuyucusundan, hikayeyi yazan konumuna yükseltmek gibi bir motivasyon unsuru yakalayabiliyorsunuz.”

ESOP MODELİ

Dünyada en fazla kullanılan ve tercih edilen opsiyon modellerinden biri şirketteki tüm çalışanları kapsayan hisse opsiyon planı ESOP (Employee Stock Option Plan). Ancak Türkiye’de bu planı uygulamak kanunlar çerçevesinde neredeyse imkansız.

Start up’lar için ideal opsiyon sisteminin ESOP olduğunu, ancak Türkiye’deki hukuki altyapıdan dolayı bunun uygulanmadığını belirten seri girişimci ve melek yatırımcı Altay Tınar, “Türkiye’deki start up’larda hisse opsiyon sistemi sadece kritik rollerdeki çalışanları kapsıyor” diyor.

Şirkette sadece kilit çalışanlar için opsiyon planı oluşturduklarını söyleyen Vispera Kurucu Ortağı ve CEO’su Aytül Erçil, “Bu sayede çalışan, şirket büyüyüp değer kazandıkça normalde alacağı maaşın çok üzerinde bir gelir sağlayabiliyor; şirket ise değerli elemanlarını kaybetmeden hızlı büyüme yolundaki engellerin bir kısmını daha rahat aşabiliyor” diye konuşuyor.

Insider’da da tüm çalışanlar hisse opsiyonundan yararlanamıyor. Şirketin CEO’su Hande Çilingir, kritik rollerdeki yetenekleri şirket içinde tutmak için hisse opsiyonu verdiklerini belirterek, “Bugüne kadar 85 çalışanımıza hisse vererek işin içine dahil ettik” diyor.

Çilingir, şirketin artan değer artışı ve büyümesiyle bu çalışanların çok ciddi maddi değere sahip olduğunu söylüyor. Ekip çalışanlarının uzun vadede yaratılan değerden faydalanması gerektiğini belirten Twin İnsan ve Kültür Direktörü Çağlar İşçioğlu, “Özellikle ilk 50 kişilik çalışan ekibimizi kurucu kadro olarak görüp ona göre bir opsiyon sistemi oluşturuyoruz” diyor.

YATIRIMCILAR İÇİN KRİTİK

Yatırımcılar start up’lara yatırım yaparken en çok ekibe ve şirketteki yeteneklere odaklanıyor. İyi bir ekibe sahip olmak yatırım alma şansını yükseltirken hızla büyüyen bir start up’ta yatırımcıların hiç istemedikleri şey ise takımdan yetenek kaybedilmesi oluyor.

Bu nedenle yatırımcılar yatırım yapacakları start up’larda yeteneklerin kalmasını sağlayan hisse opsiyon planlarının olmasına dikkat ediyor. Hatta bu planları olanlar yatırım almada rakiplerinin önüne geçiyor.

Yemeksepeti’nin kurucu ortağı ve melek yatırımcı Melih Ödemiş de yatırımcılar olarak şirketin gelişiminde önemli olan opsiyon sistemlerinin kurulup yürütülmesini hayati bulduklarını belirtiyor.

En iyi yöntemin uzun vadeli hisse opsiyon planı olduğunu ifade eden Galata Business Angels Yönetici Direktörü Ata Uzunhasan, yetenek havuzunun kurulmasını genelde girişim sermayesi fonlarının istediğini belirtiyor.

Uzun hasan, “Bunun en önemli sebebi büyümekte olan bir şirkette her yeteneğin ciddi fark yaratabilmesi ve büyüme yolculuğunda girişimin kan kaybetmeden hızla büyümeye devam edebilmesi” diyor.

Yatırımcıların yatırım yapma kararı verdikten sonra pay sahip sözleşmesi aşamasında hisse opsiyonu konusunun gündeme geldiğini dile getiren Keiretsu Forum Türkiye Genel Müdürü Duygu Eren, “Genellikle yatırımcılar, kurucuların hisse opsiyon planını kabul ediyor.

Bunun nedeni girişimin önündeki büyüme maratonunu yatırımcıların değil girişimcilerin koşacak olması” diye konuşuyor.

BÜLENT PEKER REM PEOPLE CEO’SU “YENİ HİSSE VERECEĞİZ”

HER YIL İÇİN YÜZDE
Hisse opsiyonu yöntemini aktif kullanan şirketlerden biriyiz. Örneğin kuruluşumuzun ilk aşamalarında ürün geliştirme (yazılım) departmanımızın başına gelen ekip arkadaşımız Tolga Arıcan için bu sistemden yararlandık. Çalışma dönemimizin ilk yılından sonraki 3 yıl boyunca her yıl için yüzde 1 hisse opsiyonu sunduk.

YENİ DÖNEM PLANI
An itibarıyla Tolga’yla 5 yıldan fazla bir süredir birlikte çalışıyoruz ve yönetici ortak olarak Tolga’nın deneyim ve birikimlerinden yararlanmaya devam ediyoruz. Önümüzdeki yatırım döneminde belirli bir oranda hisseyi daha diğer çalışanlarımız için ayırıp, yurt dışındakilere benzer bir yöntemle başarı ve katkı odaklı olarak bu hisseleri dağıtmaya devam edeceğiz.

MELİH ÖDEMİŞ YEMEKSEPETİ KURUCU ORTAĞI VE YÖNETİM KURULU ÜYESİ
“TÜRKİYE’DE HUKUKİ ALTYAPI YOK”
UZUN VADELİ MOTİVASYON
Hisse opsiyon sistemlerinin ana faydası tüm ekibi gerçek anlamda büyük resme ortak etmek ve uzun vadeli motivasyon sağlamak. Bu sayede çalışanlar sadece basit anlamda maaşla değil çok daha derinden şirketin menfaatlerine de ortak olmuş oluyorlar. Bu da hızla büyüyen bir şirket için bulunmaz bir kaynak.

“DÜZENLEME GEREKİYOR”
Hisse opsiyon sisteminde şirketin kurulu olduğu ülkenin ticari hukuk altyapısı çok önemli. Örneğin Türkiye’de gerçek anlamda bir hisse opsiyon yapısı kurmak mümkün değil. Ancak bazı anlaşmalarla aynı etkiyi yaratan mekanizmalar düzenlenebiliyor. Bununla ilgili ticaret kanununda yapılacak düzenlemeler bu uygulamanın daha da yaygınlaşmasının önünü açacak.

VOLKAN ERTÜRK PICUS SECURITY “ŞİRKETİ ABD DELAVVARE’E TAŞIDIK”

BAŞARIYA ORTAK EDİYOR
Çalışanlarımıza opsiyon sistemi kurabilmek için şirketimizi Amerika’nın Delaware eyaletine taşıdık. Bu bölgenin sağladığı kurumsal/yasal altyapı sayesinde çalışanlarımıza opsiyon sistemi sağlıyoruz. Girişimlerin, çalışanlarına bu tarz opsiyonlar sağlayarak çalışanlarını bu başarıya ortak etmelerini tavsiye ediyoruz.

YATIRIMCILAR DESTEKLİYOR
Opsiyon sistemleri çalışanların şirketlerde daha uzun süre kalmasını sağlıyor. Aynı zamanda çalışan motivasyonunu artırıyor. Yatırımcılar da girişimlerin başarılı olmalarında etkili olduğu bu sistemi tercih ediyor ve girişimlerde bu mekanizmaları destekliyor, hatta talep bile edebiliyor.

ALTAY TINAR MELEK YATIRIMCI – SERİ GİRİŞİMCİ ÇALIŞAN 1 MİLYON TL GELİR YARATABİLİR”

4 YILDIR UYGULUYOR
Ortağı olduğum ve 11 ülkede faaliyet gösteren DocPlanner, opsiyon planı modelini 2012’den beri uyguluyor. Model, birçok açıdan şirketin büyümesine önemli katkılar sağladı. 4 yıl önce ESOP modelini uygulamaya başladık ve artık tüm çalışanlar belirli şartları sağladığı takdirde şirketin hissedarı olabiliyor.

YÜZDE KAÇ HİSSE?
Ekip üyesine ne kadar hisse verileceği opsiyon modelinin en önemli unsurunu oluşturuyor. Yaklaşımım genelde kişinin piyasada iyi bir şirkette alabileceği toplam maaş paketinin daha fazlasını start up’ımıza girdiğinde maaş artı opsiyon paketiyle sağlayabilmek.

10-20 KATINA ÇIKIYOR
Bir profesyonel yıllık 50 bin TL’lik opsiyon toplayabildiğinde bu rakam büyüyen start up’la birlikte yıllar içerisinde rahatlık 10 ya da 20 kat değerleniyor. Kişi sadece 1 yılda topladığı opsiyon sayesinde 1 milyon TL değerinde hisseye sahip olmuş oluyor.