Batık sendromu

2015 verilerine göre dünyada kurulan start up’ların yüzde 90’ı aynı yıl batıyor. Türkiye’de ise bu oran çok daha yüksek. Uzmanlara göre ekosistemin küçük olması batık oranını artırıyor. Ancak başka nedenler de var. Pazarın küçük olması, yanlış iş modeli, ekip uyumsuzluğu ve yetersizliği, sermayeyi doğru kullanamama bunlardan birkaçı. Türk yatırımcıların tahammül süresinin azlığı da kapanışlarda önemli bir rol oynuyor.

Özlem Aydın Ayvacı  [email protected]

Türkiye’de kurulan girişimlerin 3’te 1’i üçüncü yılını göremiyor. Globalde ise her 10 girişimden 4’ü, 3’üncü yılını dolduramadan ömrünü tamamlıyor. Türkiye’de geçen yıl 12 bin şirket kapandı. Bunların büyük kısmının start up ya da KOBİ olduğu tahmin ediliyor. Yine dünyaya baktığımızda ilk yıl teknoloji girişimlerinin sadece yüzde 10’u ayakta kalıyor, 5 yıllık süre sonunda bu oran yüzde 1’in altında. Türkiye’de de bu rakama paralel bir yapı olduğu düşüncesi hakim. 2015 başında açıklanan global verilere göre kurulan start up’ların yüzde 90’ı aynı yıl batıyor. Yatırımcılar, bu oranın Türkiye’de ekosistemin küçük olması nedeniyle çok daha yüksek olduğunu düşünüyor. En son başarılı bir operasyon olarak dikkatleri çeken Tazedirekt’in kapanması girişim dünyasında büyük yankı uyandırdı. Tazedirekt Kurucusu Hasan Aslanoba, şirketini kapatma nedenini, çok yüksek hızda nakit yakması olarak açıkladı.Aslanoba, bu kararı nasıl aldığını ise şöyle anlattı: “Kârlılığı yakalamak için 4-5 yıl zarar etme riskini göze almıştım. Ancak bütçelediğim zararla gerçekleşen zarar arasında büyük uçurum oluşmaya başladı. Kesin kapatmaya karar vermeden önce kâr/ zarar tablolarında çok farklı senaryolar çalıştım. Fakat çıkış yolu bulamadım. Bir data şirketine dönüşememiştik, hızlı inovasyon yapamıyor ve hızlı öğrenemiyorduk. Eğer 2016 Aralık hedefimiz olan aylık 10 milyon TL ciroya aşırı para yakmadan gidebileceğimizi görseydim devam ederdik.”

NEDENLER ÇEŞİTLİ
Son birkaç yılda melek yatırımcıların ve ağların listesinden de epey yatırım çıktı. Yatırımcılar bunların farklı gerekçelerle battığını söylüyor. BIC Angels Yönetim Kurulu Başkanı Dr. Joachim Behrendt, yapmış oldukları 15’i aşkın yatırımdan 3’ünün yeterli büyümeyi elde edemediğini söylüyor. Behrendt, başarısızlık nedenlerini şöyle anlatıyor: “Ulaşılabilir pazarın küçük olması, doğru gelir modelini oluşturamama, sermayeyi doğru kullanamama, proje ekibinin birbirini tamamlayıcı ve uyumlu kişilerden oluşmaması gibi sebepler start up’ların sonunu getirebiliyor. Operasyonel giderlerin gelirle aynı, hatta daha hızlı arttığı projelerin fazla uzun ömürlü olamadığını söyleyebilirim.” Monitise COO’su Fırat İşbecer, Galata Business Angels ağına bağlı olarak ağabeyi Fatih İşbecer’le birlikte toplamda 20’nin üzerinde girişime yatırım yaptıklarını paylaşıyor. İşbecer, bu girişimlerden 6’sının kepenk kapattığını, bir o kadarının da ayakta kalma adına ciddi sıkıntılar yaşadığını belirtiyor. İşbecer, bu start up’ların sonunu getiren en önemli nedenler hakkında ise şöyle konuşuyor:

“Hızla para toplayan start up’lar büyümeleri için daha zaman gerekirken hormonlu bir yapıya bürünüyorlar.”
“En büyük problemleri listelersek satış yapamamak, henüz hazır olmayan veya küçük bir pazarda faaliyet göstermek ve girişimcilerin yetersizliği ilk sırada geliyor.” ODTÜ Teknokent Girişimcilik Direktörü İlknur İlkyaz Gül, start up’ların çoğunun müşterilerin öncelikli ihtiyaçlarını karşılamayan, müşterilerin aslında ihtiyacı olmayan problemlerin çözümüne odaklandığı için başarısız olduğunu belirtiyor. Gül, “Müşteriyle erken aşamada görüşmek önemli. Başarısızlığı bir diğer nedeni de devlet hibe desteklerine bağımlı projelerle yaşamlarını devam ettirmeleri” diyor.

DRAMATİK ÇÖKÜŞLER
Dünyada da son yıllarda batarak şaşırtan pek çok start up oldu. Bunlardan biri de Fab.com. Kısa bir süre öncesine kadar 900 milyon dolarlık değerlemeye sahip olan online tasarım perakendecisi Fab.com, radikal bir düşüş yaşadı. Kısa sürede 500 kişiye istihdam yaratan şirket, çalışanların hepsini işten çıkardı. 850 milyon dolar değer yitirdi ve 250 milyon dolar kaybetti. Fab. com’un eski CEO’su Jason Goldberg, çöküşlerini şöyle anlattı: “NewYork’ta bu kadar kısa sürede en fazla yatırım alan şirketiz. Ve bu yatırımın 3’te 2’sini harcadık. Geçtiğimiz 2 yılda 200 milyon dolar harcadık. Bu yüksek harcamaya rağmen iş modelimizin sağlamlığını kanıtlayamadık ve müşterilerimizin hala ne istediğini bile bilmiyoruz.” Yine Türkiye’deki İtiraf.com’un benzeri mobil bir servis olan Secret ile insanlar birbirlerine sırlarını anlatacak, ama kimse kimseyi tanımayacak, bilmeyecekti. Avrupalılar, ABD’liler dedikoduya fazla meraklı olmadıklarından, fikri kimse satın almadı. Her genç yazılımcının hayali olan çok popüler bir mesajlaşma yazılımı olma iddiasıyla ortaya çıkan GuGo da WhatsApp, Facebook ve Messenger gibi sayısız başarılı mesajlaşma yazılımının karşısında tutunamadı ve kısa sürede ortadan yok oldu. Monitise MEA COO’su Fırat İşbecer, dünyadaki start up’ların çok hızlı bir şekilde yatırım toplayabilme kapasitelerinden kaynaklanan sorunlara dikkat çekiyor. İşbecer, “Hızla para toplayan start up’lar büyümeleri için daha zaman gerekirken ve stratejilerini daha oturtamamışken hormonlu bir yapıya bürünüyor. Bunun sonucunda acelecilik, sürekli değişen olgunlaşmamış stratejiler nedeniyle ciddi boyutta zarara uğruyorlar ve yok oluyorlar” diyor.

Fuat Sami LABX BUSINESS ANGELS KURUCUSU
“VADİ’DE HİÇ BATMAYANA YATIRIM YAPMAZLAR”
GİRİŞİMCİLİĞİN PARÇASI
2007’den beri Türkiye’nin ilk melek yatırımcı ağı olarak bize gelen binlerce projeyi inceleme fırsatı bulduk. Bu projeler üzerinden 16 şirketin kuruluşunu sağladık. Bu şirketlerimizden şu anda 10’u hayatına devam ediyor. Start up’larda şirketi kapatma ne yazık ki tatsız da olsa girişimciliğin bir parçası, buna alışmak lazım. Her kurulan start up’ın yüzde 90’ı ilk 3 yıl içinde kapanmaya mahkum.
YANLIŞ FİKİR YANLIŞ ZAMAN
Kapanma hem yatırımcı hem girişimci için inanılmaz bir derstir. Hatta Silikon Vadisi’nde yatırımcılar genelde en az bir kere batmış girişimcilere yatırım yapar. Genelde yanlış kurulum yüzünden start up’lar batıyor. Diğer nedenler arasında yanlış fikir, yanlış zaman, fikir ile ekip arasında uyumsuzluk, girişimci ile yatırımcı arasında vizyon uyumsuzluğu öne çıkıyor. İlk başta yapılan hatalar yüzünden iş kurulsa bile batmaya mahkum oluyor.
ÖNCE CİRO SONRA KÂR
Start up’ların sağlıklı olması için kâr çok önemli bir faktör. Kapanmaların çoğu, ürün pazarda doğru düzgün satılamadığı için oluyor. Sıcak para girişi ve satış o yüzden çok önemli. Start up’lar ilk aşamada satılabilir ürünler ve sadık müşteriler yaratmaya odaklanmalı. Sonra işin ölçeklenmesi ve büyüyüp batmaması için kârlılık önemli olur. Birçok start up’ın kapanışı, Türk yatırımcılarının tahammül süresinin azlığından kaynaklanıyor. Bence dayanma süresi en az 4-5 ay olmalı.

Engin Utkan BIC ANGELS MELEK YATIRIMCISI Engin Utkan 2016 Start
“TUTUNAMAYANLAR BATIYOR”
İLKİ BATTI
Şu ana kadar iki yatırım yaptım. Bunlardan ilki, Yorumla.com. Bu yatırımım tecrübesiz dönemime denk geldi. Çok erken aşamada hem kurucu ortak hem melek yatırımcı olarak yer aldım. Yorumla.com, gereken ilgi ve tutunmayı sağlayamadığı için başarısız oldu. Bu yatırımımdan sonra BKS sertifikamı aldım ve melek yatırımcı eğitimine katıldım. İkinci yatırımım olarak BIC melek yatırımcıları bünyesinde Bionluk.com yatırımımı yaptım ve gayet başarılı bir şekilde devam ediyor.
YANLIŞ VARSAYIMLAR
Aslında batışların birçok sebebi var ama bence en önemli sebep, tutundurma noktasında başarı sağlanamaması. Gerçek bir probleme çözüm ürettiğini düşünen girişimler, pazarda müşterilerin çözümlerini satın alacaklarını varsayarak girişimlerini başlatıyor. Bazen çeşitli sebeplerle müşteri ve kullanıcı adetlerini planladıkları hızda büyütemiyorlar ve tutunamıyorlar.

RİSKLİ KONULAR
Start up’lar tarafından çok önemsenmeyen ama kendileri açısından risk oluşturan ana konular var. Kritik yetkinlikte kurucu ortak veya insan kaynağı bulunamaması ya da tutulamaması bunlardan biri. Satış ve pazarlamaya gerekli kaynak planlanmaması, sağlanacak müşteri ve kullanıcı bazının çok yüksek rakamlara ulaşacağının varsayılması ve buna yüksek değer atfedilmesi de önemli nedenlerden.

BAŞARI BEKLENTİSİ
Peki yatırımcılar, yatırım yaptıkları start up’ların ne kadarının batacağını ne kadarının başarılı olacağını düşünüyor? Genel olarak bir yatırımcının 10 girişime yatırım yaptığını düşünürsek yatırımcı, 1’inin yıldız olmasını, yani yapılan yatırımın 5-10 katı geri dönüş sağlamasını; 3-4 girişimin kârlı bir şekilde devam etmesini ve geri kalanının da batmasını bekliyor. Kısacası yatırımcılar yatırımlarının yüzde 30’unun hayatta kalmasını ve yüzde 10’unun yıldız olmasını başarı sayıyor. Lidyana.com CEO’su Hakan Baş da bugüne kadar 10’dan fazla start up’a yatırım yaptı, bunların 2’si sona erdi. Start up’ların yüzde 99’unun başarısız olduğunu söyleyen Baş, bir yatırım portföyündeki şirketlerin yüzde 1’inin bile devam ediyor olmasının başarı sayılacağını ifade ediyor. Kendi yatırımlarında yaklaşık yüzde 70 oranında başarıyı yakalayabildiğini açıklıyor. BIC Angels melek yatırımcılarından Ali Rıza Babaoğlan, son 2 yılda 4 start up’a yatırım yaptı ve yatırımcısı olduğu 1 start up operasyonunu tamamen durdurdu. Babaoğlan, batanların genellikle başlangıçta geliri kurgulamamaları ya da yol ortasında sırf gelir yaratabilmek amacıyla iş modellerini ciddi şekilde değiştirmeye çalışmaları yüzünden battıklarını söylüyor. Bir yatırımcı olarak hayalinin yatırım yaptığı tüm start up’ların başarılı olması olduğunu belirten Babaoğlan, sözlerine şöyle devam ediyor: “Bu hayale paralel yatırımlar yapmaya çalışıyorum; fakat en az yüzde 30’unun kesinlikle başarılı olacağına inanıyorum.” Galata İş Melekleri (GBA) Başkanı Emre Kurttepeli, 16 girişime yatırım yaptıklarını ve bunlardan yüzde 35’inin başarısız olup kapandığını dile getiriyor. Bu oranın genel ortalamaya göre iyi olduğunu düşünen Kurttepeli, başarı oranı beklentilerinin aslında yüzde 5-10 olduğunu söylüyor.

EN RİSKLİ ALANLAR
Bazı alanlar girişimler açısından daha zorlayıcı olabiliyor. Genellikle yüksek riskli alanlar başarılı olursa da daha yüksek getirili oluyor. Lidyana.com CEO’su Hakan Baş, teknoloji ve internet alanındaki start up’ların diğer sektörlere göre daha riskli durduğunu söylüyor. Baş, “Tabii bunun karşılığında da bu start up’lar başarılı olduklarında çok daha yüksek getiri sağlıyor. Dolayısıyla yüksek risk-yüksek getiri denkleminde, bizim sektördeki kapanma oranları daha yüksek oluyor” diyor. Startups.watch Kurucusu Serkan Ünsal ise reklama dayalı gelir modeli olan veya ilk gün gelir elde etmeyen girişimlerin daha kısa ömürlü olduğunu belirtiyor.

Alemşah Öztürk 4129GREY CEO’SUGBA MELEK YATIRIMCISI
“2 YILDA YÜZDE 80’İ KAPANACAK”
9 TANE BATIRDI
Toplam 20 start up’a yatırım yaptım. Bir kısmı kendi girişimlerimdi, bir kısmında ise melek yatırımcıydım. Bunlardan 9’u hayatına devam edemedi. Start up’ların yüzde 20’si, ilk 2 yıl içinde hayatını sona erdiriyor. 5 yılı tamamlayanların oranı yüzde 30. Yani toplamın yüzde 5-6’sı hayatta kalıyor.
BAŞLICA NEDENLER
Batışların başlıca sebepleri şöyle: Fikir anlamında pazarı doğru tanımamış olmak ve yanlış fikre yatırım yapmak, nakit akışı yönetmeyi bilmemek ve yapılması gereken yatırım miktarını doğru analiz etmemiş olmak. Doğru ekibi kurmamak, içeriye yatırımcıyı çok erken ya da geç almak, kriz anında pivot etmeyi başaramamak.
PAZAR BÜYÜYECEK
Türkiye’nin içinde bulunduğu durum, global yatırımcılar için ümitsizlik yaratsa da daha ileri görüşlü yatırımcılar için aynı zamanda şans demek. Bu yüzden de pazarda büyüme olacağını tahmin ediyorum. Tabii ki kaliteli start up fikirlerinin artmasıyla da bu yatırımcılar hareketlenecektir. Maalesef daha fazla kapanma duyacağız ama bunun da sürecin bir parçası olduğunu düşünüyorum. Türkiye’deki start up’lara son 2 yılda ciddi bir yatırım yapıldı. Şimdi yatırım yapılan bu start up’ların ilk 2 yılda yüzde 80’inin kapanmasını seyredeceğiz.

Girişim Fabrikası Direktörü İhsan Elgin, Türkiye geneline bakıldığında donanım geliştiren girişimlerin diğer girişimlere oranla daha çok zorlandığı görüşünde. Elgin, donanım alanında yaşanan zorlukları şöyle anlatıyor: “Fikir aşamasından prototip aşamasına kadar kuluçka merkezlerinin de destekleriyle bir şekilde gelebilen girişimciler, seri üretime geçmek istediklerinde üretici bulma ve yüksek maliyetleri karşılama konusunda sıkıntı yaşıyor. Bir donanım girişiminin ilk yatırım tutarı diğer girişimlerden çok daha yüksek olduğundan, yatırım alma konusunda da zorluk çekiyorlar.” Elgin, e-ticaret tarafında da pazarın çok kalabalıklaştığını belirtiyor. BIC Angel Investments melek yatırımcılarından Engin Utkan, Türkiye’de kullanıcının yarattığı yazılı içeriğe dayalı sosyal ağlar ya da platformların işinin zor olduğunu düşünüyor. İlk yatırımı batan Yorumla. com’u da örnek gösteriyor.

TAHAMMÜL SÜRESİ
Peki bir start up’ın sağlıklı şekilde yola devam edebilmesi için ne zaman kâra geçmesi gerekir? Kârsızlığa tahammül süresi ne olmalı? GBA Başkanı Emre Kurttepeli, teknoloji yatırımlarında kâra geçme süresinin iş modeline göre değişiklik göstereceğini söylüyor. Türkiye’de bu sürelerin yurtdışına kıyasla biraz daha uzun olduğunu belirten Kurttepeli, “Piyasanın daha ufak olması nedeniyle belli boyutu yakalamak belli zaman alıyor. Mesela tüketici e-ticaret girişimlerinde kârlılık en az 5 yıl sonra gündeme geliyor. B2B işlerde kârlılık süresi B2C işlere nazaran daha kısa” diye konuşuyor. Kurttepeli, kârsızlığa tahammül süresinin de yine seçilen iş koluna bağlı olduğunu belirtiyor ve sözlerine şöyle devam ediyor: “Kârlılık belli hacimden sonra oluştuğundan, o hacme ulaşma süresine göre tahammül süresi değişiyor. Teknoloji ve internet girişimlerinde kârsızlığa rağmen gelirin hızlı büyümesi yatırımcı gözüyle olumlu bir tablo. Ama gelir büyümüyor ve kârsızlık devam ediyorsa bu alarm zillerinin çaldığını gösterir.” Inveon Yönetici Ortağı Yomi Kastro bugüne kadar 16 start up’ta yatırımcı ya da kurucu ortak olarak bulundu. Bunlardan 5’i kapandı, 3’ü başarılı bir şekilde exit etti, diğerleri aktif olarak devam ediyor. Kastro, 18 aydan daha geç kâr etmeyi planlayan şirketleri çekici bulmadığını söylüyor. Kastro, önümüzdeki dönemde özellikle teknoloji ve internet alanında fazla sayıda kapanma bekliyor.